Yurtiçinde ve Yurtdışında Emekli Olmak

Avukat Elvan KILIÇ

Emeklilik, kişinin hayat içerisindeki önemli değişim dönemlerinden biridir. Emekli olan kişi öncelikle gelir kaybına uğrayacak, bunun yanında sosyal rol ve yetkileri de değişecektir. Çalışma hayatının getirmiş olduğu birçok ayrıcalıktan faydalanan bireyler, emeklilik sürecine girdiklerinde boşalan vakitlerini ve azalan gelirlerini daha iyi değerlendirme çabasına girerler.
Emeklilik sürecine giren bireylerin emeklilik haklarını en iyi şekilde kullanabilmeleri, sosyal devletin önde gelen görevleri arasındadır. Söz konusu görevleri yerine getirmek amacıyla öncelikle tüm bireylere eşit kapsam ve kalitede sosyal güvenlik hizmeti verilen bir yapının oluşturulması için hazırlanan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile norm ve standart birliği sağlanmıştır. Emekliliğe ilişkin tüm haklar ve ödevler bu kanunla düzenlenmiştir. Yurtdışında çalışıp emekli olanlar veya Türkiye’de çalışıp yurtdışında emekli olanlar kanunun uyguladığı bir sistemden yararlanabilirler. Sistemin adı Borçlanma sistemidir.

• Hem yurtdışından hem de Türkiye’den emekli sayılabilmek için aranan şartlar vardır. Bunlardan bir tanesi Türk vatandaşlığına sahip olmaktır. Ayrıca çifte vatandaşlıkları bulunanlarda bu haktan yararlanabilir. 18 yaşından büyük olan dönemler emeklilik için Türkiye’de saydırılabilir. Erkekler 18 yaşından büyük çalıştıkları süreleri ve 1 yıldan fazla olmayan işsizlik sürelerini borçlanarak Türkiye’de emekliliğe saydırabilirler. Kadınlar ise 18 yaşından sonra çalışsalar da çalışmasalar da yurtdışında geçirdikleri süreyi emeklilik için saydırabilirler.
• Genel olarak yurtdışında çalışıp emekli olanları iki gruba ayrılabilir. Birincisi; Türkiye’de sigortası bulunup, sonradan yurtdışına gidip çalışanlar ya da ev hanımı olanlar. İkincisi; Türkiye’de hiçbir sigortası olmadan yurtdışına gidip çalışan ya da emekli olanlar. Her iki kesimde de bulunanlar da hem yurtdışından hem de Türkiye’den emekli olabilirler. Yurtdışında çalışan Türk vatandaşları bunun için yurtdışı borçlanması yapmalıdır.
• Yurtdışı borçlandırması: yurtdışında geçirilen sürelerin Türkiye’de sigorta süresine sayılması için yapılan borçlanma türüdür. 3201 sayılı “Yurtdışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun” ile yurtdışı borçlanmasına dair nitelikler belirlenmiştir. Bu nitelikler kapsamında Türk vatandaşları, yurtdışında geçirdikleri süreleri sigorta primlerine saydırarak sosyal güvenlik kuruluşlarından emekli olabilirler.

Yurtdışı borçlandırması şartları:

• Türk vatandaşı olanlar ya da doğumla Türk vatandaşı olup çıkma izni alarak Türk vatandaşlığını kaybedenler Türkiye’de emeklilik için yurtdışı borçlanması yapabilirler. Borçlanma emeklilik, malullük, yaşlılık ve ölüm hallerinde geçirmiş hizmet değerlendirmesi için yapılabilir. 18 yaşın dolmadan önceki süreleri borçlanma imkânı bulunmuyor. Yine Türk vatandaşlığının kazanılmasından önce veya vatandaşlığın kaybedilmesinden sonra geçen süreler de borçlanma kapsamına girmiyor

• Yurtdışı borçlanması için başvuru yapacak kişilerin hem borçlanma için gösterecekleri tarihlerde hem de başvuruyu yaptıkları tarihte Türk vatandaşı olmaları gerekir.
• Yapılacak olan borçlanma için yazılı dillekçe ile başvuru yapma şartı bulunur.  Yazılı bir dilekçe ile Sosyal Güvenlik Kurumuna müracaat etmeleri gerekir. Dilekçeye ek olarak yurtdışı çalışmalarını gösterir hizmet belgeleri de istenir. Bu şartları taşıyanlar yurtdışında çalıştıkları ya da ev hanımı oldukları süreleri borçlanma ile ödeyerek Türkiye’den emekli olabilirler.
• Yurtdışı borçlanması yapmakla yurtdışı borçlanmasıyla emekli olmak iki farklı olay. Birbirine karıştırılmaması gerekiyor. Yurtdışı borçlanması yapmak için yurda kesin dönüş yapmak gerekmiyor. Öte yandan yurtdışı borçlanmasıyla emekli olmak için yurda kesin dönüş yapmış olmak gerekiyor.
• Yurtdışına gitmeden önce sigortası olanların borçlandıkları gün sayısı toplam primlerine ekleniyor. Sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler borçlanılmış ise, ilk işe giriş tarihi borçlanılan gün kadar geriye götürülüyor.
• Yurtdışında yaşayıp çalışan bireylerin çalıştığı ülke ve Türkiye arasında bir sözleşme varsa başvuru prosedürü biraz farklı olabiliyor. Hizmet cetveli ve sigorta kartları işsizlikte geçen süreleri gösterir belgeler, kendi namına çalışanların meslek kuruluşlarından alacakları belgeler gerekecektir.
• Sosyal güvenlik anlaşması olmayan bir ülkede çalışılmışsa bulunulan ülkelerdeki Türk temsilciliklerinden alınacak ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgeleri, çalışılan işyerinden alınacak hizmet sürelerini gösterir resmî belgeler götürülmelidir.

Yurtdışında olup ülkesinde emeklilik maaşını almak ve emeklilik avantajlarından faydalanmak isteyen bireyler SGK’nın uygulamış olduğu sistemle hem yurtdışından hem de yurtiçinden emekli sayılabilmektedir.